«Πώς το πρόβλημα της γήρανσης του πληθυσμού θα μπορούσε να μεταστραφεί σε προστιθέμενη αξία για μια οικονομία;»
Αποτελεί κοινοτυπία η αναφορά στο δημογραφικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει όχι μόνο η χώρα μας, αλλά και συνολικά η Ευρωπαϊκή Ένωση. Υπολογίζεται ότι το 40% του συνολικού πληθυσμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης, περίπου 200 εκατομμύρια άτομα, είναι ηλικίας 50 ετών και άνω, ποσοστό με σταθερά ανοδική τάση. Η γήρανση του πληθυσμού, ως αποτέλεσμα της μείωσης των γεννήσεων και της αύξησης του προσδόκιμου ζωής, αποτελεί μια από τις σημαντικότερες προκλήσεις για μια οικονομία λόγω των σημαντικότατων πόρων του κρατικού προϋπολογισμού που απορροφώνται από τα κρατικά συστήματα υγείας και συνταξιοδότησης.
Πώς, όμως, το πρόβλημα της γήρανσης του πληθυσμού θα μπορούσε να μεταστραφεί σε προστιθέμενη αξία για μια οικονομία; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό εκκινεί από τον ορισμό της έννοιας της «ασημένιας οικονομίας». Πρόκειται για όρο που συνδέεται με την κατηγορία του πληθυσμού που αφορά τους ενήλικες άνω των 50 ετών (ο όρος «silver economy» προκύπτει από τα γκρίζα μαλλιά αυτής της ηλικιακής κατηγορίας του πληθυσμού) και με τη συνολική οικονομική δραστηριότητα που παράγεται ή σχετίζεται με τις ανάγκες της ηλικιακής αυτής ομάδας, καθώς και με τις προστιθέμενες αξίες κλίμακας που η δραστηριότητα αυτή συνεπάγεται διαχεόμενη μέσα στο συνολικό ιστό της οικονομίας. Πρόσφατη μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (“The Silver Economy”, 2018) υπολογίζει την αξία της «ασημένιας οικονομίας» στο ύψος των 3,7 τρισεκατομμυρίων ευρώ (σε τιμές αναφοράς του 2015).
Η αγοραστική δύναμη της πράγματι ετερογενούς αυτής ηλικιακής κατηγορίας του πληθυσμού, συνδεόμενη με τις ιδιαίτερες ανάγκες της για στέγαση, υγεία, ασφάλεια, αναψυχή, τουρισμό, αλλά και με την νέα οικονομία της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, είναι ικανή να δημιουργήσει μια νέα οικονομία μείζονος κλίμακος. Και τούτο, δημιουργώντας νέους διασταυρούμενους τόπους επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και τεχνολογικών καινοτομιών, νέες μορφές και είδη εκπαιδευτικών και επαγγελματικών ειδικοτήτων, συνεισφέροντας έτσι στην καταπολέμηση της ανεργίας και στην αύξηση του ΑΕΠ, μέρος του οποίου θα είναι δυνατό να συγκροτήσει ένα κοινωνικό απόθεμα για την στήριξη και την ενδυνάμωση του κοινωνικού κράτους και του κράτους πρόνοιας, με παράλληλη αποφόρτιση της οικονομίας από φορολογικά βάρη και κοινωνικές εισφορές.
Στην προμνησθείσα έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ως παραδείγματα ανάπτυξης νέων επιχειρηματικών και τεχνολογικών δραστηριοτήτων της «ασημένιας οικονομίας» αναφέρονται η παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών συνδεόμενων με την online και σε πραγματικό χρόνο ηλεκτρονική παρακολούθηση και διάγνωσης της υγείας, με την άσκηση και τον υγιεινό τρόπο ζωής, με τη χρήση ρομποτικών και άλλων έξυπνων συσκευών για την υποβοήθηση ηλικιωμένων με κινητικά προβλήματα, η μελέτη και κατασκευή «έξυπνων» κατοικιών ή και ολόκληρων οικισμών προορισμένων να διευκολύνουν την καθημερινότητα των ηλικιωμένων, η παροχή ολοκληρωμένων υπηρεσιών αναψυχής και τουρισμού, καθώς και η παροχή εξειδικευμένης και ηλικιακά φιλικής (age friendly) τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Η «ασημένια οικονομία» αποτελεί μέγιστη πρόκληση και για τη χώρα μας. Όχι μόνο στο κομμάτι του τουρισμού, αλλά και σε σχέση με όλες τις επιχειρηματικές και τεχνολογικές δραστηριότητες που συνδέονται με τις ανάγκες της εν λόγω ηλικιακής κατηγορίας του πληθυσμού. Το οικονομικό όμως αυτό μοντέλο για να αποδώσει και να διαχυθεί αποτελεσματικά και με ένταση μέσα στην οικονομία και την κοινωνία προϋποθέτει το συντονισμό και τη συνέργεια ποικίλων επιχειρηματικών και τεχνολογικών δικτύων. Και στο σημείο αυτό ανακύπτει η πρόκληση για την ίδια την πολιτική. Από την εποχή της αντανακλαστικής πολιτικής, δηλαδή της πολιτικής που απλώς καλείται να αντιδρά αποσπασματικά και ευκαιριακά στα προβλήματα του εξωτερικού περιβάλλοντος, πρέπει να περάσουμε στην εποχή της στρατηγικής πολιτικής, η οποία οραματίζεται, συνθέτει και συντονίζει. Χρειαζόμαστε μια νέα πολιτική οικονομικής χωροταξίας.
Και η ανάγκη αυτή με τη σειρά της δημιουργεί μέγιστη πρόκληση για την ίδια την κυβερνητική οργάνωση. Η πραγματικότητα της νέας οικονομίας δεν μπορεί να κατανεμηθεί στις παραδοσιακές μορφές και αρμοδιότητες των διακριτών υπουργείων. Μας χρειάζεται μια σταδιακή αλλαγή της άσκησης της κυβερνητικής λειτουργίας με στρατηγικό καθορισμό διασταυρούμενων «τόπων» κυβερνητικής συνέργειας και σχεδιασμού. Για παράδειγμα, στον τόπο της «ασημένιας οικονομίας» απαιτείται ο διά ζώσης επιτελικός σχεδιασμός και η εφαρμογή πολιτικής δικτύωσης αρμοδιοτήτων περισσότερων κυβερνητικών τομέων ευθύνης, π.χ. οικονομίας, ανάπτυξης, περιβάλλοντος, τουρισμού, τεχνολογίας, επενδύσεων, εκπαίδευσης κ.λπ. Το πρώτο βήμα στην πρόκληση αυτή βρίσκεται ήδη στην έννοια του επιτελικού κράτους, την οποία νομοθέτησε η Κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη αμέσως μετά τις εκλογές. Διότι η ουσία του επιτελικού κράτους συνίσταται στην αποφόρτιση της πολιτικής από την απλή εφαρμογή των νόμων και στην επικέντρωσή της στον επιτελικό σχεδιασμό.
Στο πρώτο βιβλίο του Πελοποννησιακού πολέμου ο Θουκυδίδης, προκειμένου να αναδείξει τον χαρακτήρα των Αθηναίων, βάζει τους Κορινθίους πρεσβευτές στη Σπάρτη να υπενθυμίσουν στους Λακεδαιμόνιους με ποιους πρόκειται να εμπλακούν σε πόλεμο. Γράφει, λοιπόν, ο Θουκυδίδης, διά του στόματος των Κορινθίων, ότι ενώ «Εσείς, [Λακεδαιμόνιοι] κλίνετε προς τη διατήρηση των υπαρχόντων, δεν επινοείτε τίποτα καινούργιο, δεν διεκπεραιώνετε ούτε τα απαραίτητα, αυτοί μπροστά στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν είναι νεωτεροποιοί» (μτφ. Ν.Μ. Σκουτερόπουλου, Α΄70). Αυτό ακριβώς πρέπει να γίνουμε σήμερα για να πάει η Ελλάδα μπροστά. «Νεωτεροποιοί» στο βλέμμα, το όραμα και την πράξη.